ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Σχολεία εναλλακτικής εκπαίδευσης: ουτοπία ή μοντέρνα οπτική; Αν και η «Δημοκρατική Παιδεία», ως παιδαγωγική προσέγγιση, δεν εφαρμόζεται αυτή τη στιγμή στη χώρα μας, ωστόσο έχει αρχίσει να συζητιέται και να προβληματίζει
γράφει η ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ 24.9.2018 *
Τα παιδιά του σήμερα θα χρειαστεί να ζήσουν σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο από αυτόν που γνωρίζουμε, έναν κόσμο πέρα από τα όρια της παραδοσιακής εκπαίδευσης.
Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ιδιαίτερα έντονο ενδιαφέρον από νέους γονείς γύρω από διαφορετικά και εναλλακτικά μοντέλα εκπαίδευσης για τα παιδιά τους. Υποθέτω πως αυτό που έχουν στο μυαλό τους είναι μια καλύτερη ποιότητα ζωής και εκπαίδευσης και μια πιο ουσιαστική μαθησιακή εμπειρία για τη νέα γενιά. Πρόσφατα επισκέφθηκα το Κτήμα Σταγόνες στη Βλαχιά Ευβοίας όπου ζουν τέσσερις οικογένειες νέων ανθρώπων που αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη ζωή στα αστικά κέντρα και να μετακομίσουν στην περιφέρεια, καλλιεργώντας με τη φυσική καλλιέργεια και χτίζοντας σπίτια με τη φυσική δόμηση.
Πάνω στην κουβέντα -όλοι τους νέοι γονείς- μου εξηγούσαν πώς ήρθαν αντιμέτωποι με τους περιορισμούς που θέτει το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, όπως επίσης και με τα προβλήματα λόγω της υποστελέχωσης των σχολείων, ιδιαίτερα αυτών της περιφέρειας. Από εκείνους ήταν που άκουσα για πρώτη φορά τον όρο «δημοκρατική παιδεία», κάτι που μέχρι τότε αγνοούσα, και αυτόματα μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Η δημοκρατική παιδεία δεν έχει ένα μοναδικό, αντικειμενικό νόημα. Πρόκειται για έναν όρο που χρησιμοποιείται συχνά από δασκάλους, ακαδημαϊκούς, παιδαγωγούς και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ο οποίος εμπεριέχει πολλές διαφορετικές έννοιες, λογικές, κατανοήσεις και πρακτικές. Η δημοκρατική παιδεία δεν έχει ένα μοναδικό, αντικειμενικό νόημα. Πρόκειται για έναν όρο που χρησιμοποιείται συχνά από δασκάλους, ακαδημαϊκούς, παιδαγωγούς και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ο οποίος εμπεριέχει πολλές διαφορετικές έννοιες, λογικές, κατανοήσεις και πρακτικές.
Στην ουσία του είναι ένα διεθνές κίνημα το οποίο προτείνει μια διαδικασία στην οποία δάσκαλοι και μαθητές συνεργάζονται με σκοπό να φτιάξουν εκ νέου το πρόγραμμα σπουδών και τη διδακτέα ύλη, ώστε να περιλαμβάνουν τον καθένα. Ακούγεται ουτοπικό, σωστά; Ίσως και να είναι πρακτικά ανεφάρμοστο, όμως ακούγεται και πολύ δίκαιο και λογικό: θα έπρεπε να έχουν φωνή όλοι εκείνοι που είναι μέσα στην τάξη (και κυρίως οι μαθητές). Ψάχνοντας λίγο καιρό αργότερα, έμαθα πως το καλοκαίρι πραγματοποιήθηκε το Πανευρωπαϊκό Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη Δημοκρατική Παιδεία στην Κρήτη κι έτσι απευθύνθηκα στα μέλη αυτής της κοινότητας (γονείς, εκπαιδευτικούς, ακαδημαϊκούς και λοιπούς επαγγελματίες) για να μάθω περισσότερα.
Το καθεστώς καταναγκασμού στη μάθηση αποδυναμώνει τους μαθητές, μειώνοντας τη φυσική ώθηση προς την έρευνα. «Όταν αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε το EUDEC Greece, το Ελληνικό Παράρτημα της EUDEC (European Democratic Education Community / Ευρωπαϊκή Κοινότητα για τη Δημοκρατική Παιδεία) σπάγαμε τα κεφάλια μας για μήνες. Είχαμε χαθεί στη μετάφραση. "Democratic Education". Η λέξη "δημοκρατική" κουβαλάει τόσο βαρύ φορτίο ενώ ταυτόχρονα πρόκειται πλέον για μια έννοια τόσο σχετική. Κι από την άλλη η "εκπαίδευση". Αυτή κι αν έχει στους ώμους της έννοιες και αναφορές που δεν αναλογούν σε αυτό που εννοούμε!
Η Ζωή Βαλέρη »Καταλήξαμε να διατηρήσουμε στην ελληνική ορολογία μας το "δημοκρατική", με την ψυχή στο στόμα και με τη στερνή ελπίδα να μπορέσει το εγχείρημα να δώσει πίσω στη λέξη την ουσία της. »Από την άλλη όμως επιλέξαμε την "παιδεία" αντί της "εκπαίδευσης" διότι αποφασίσαμε ότι θα είναι έως και αδύνατον να ξεφύγουμε από τις σημασιολογικές παραδόσεις και τους νοητικούς και συναισθηματικούς εγκλεισμούς που φέρει, ενώ με την "παιδεία" μπορούμε να αναφερθούμε σε κάτι πολύ πιο ευρύ που αφορά την εξέλιξη του ατόμου σε όλα του τα επίπεδα και σε όλες τις πτυχές του βίου» εξηγεί η Ζωή Βαλέρη, ένα από τα μέλη της EUDEC στη χώρα μας, θέλοντας να δώσει τον τόνο στον τρόπο που προσεγγίζεται το θέμα από την αρχή.
Είναι σημαντικό να σημειώσω σε αυτό το σημείο πως ο όρος «Δημοκρατική Παιδεία» αναφέρεται σε παιδαγωγική προσέγγιση που υπάρχει μόνο εκτός Ελλάδος. «Παρότι οι λέξεις μπορεί να μας φαίνονται οικίες και εύκολα κατανοητές, σημαίνουν κάτι διαφορετικό από αυτό που τριγυρνάει στο μυαλό των περισσοτέρων από εμάς, όταν τον ακούμε. Η Δημοκρατική Παιδεία είναι υπάρχουσα διεθνής εκπαιδευτική δομή εδώ και πάνω από εκατό χρόνια, η οποία, μέχρι τώρα, τίποτα δεν είχε να κάνει με την Ελλάδα, ούτε τη νέα ούτε την αρχαία, και είναι βασισμένη στην ισονομία». Τα παιδιά είναι περίεργα, θέλουν να μάθουν! Αυτή τη στιγμή, λειτουργούν περίπου 1.000 σχολεία που αυτοαποκαλούνται δημοκρατικά σε όλο τον κόσμο και υπάρχουν από τις αρχές του 20ού αιώνα.
Η αρχή έγινε στην Αγγλία από το σχολείο Σάμερχιλ (Summerhill), το πιο γνωστό και ιστορικό σχολείο, η πρώτη δημοκρατία των παιδιών, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί ως δημοκρατικό οικοτροφείο, όπου τα μαθήματα ήταν προαιρετικά. Άλλο ένα πολύ γνωστό σχολείο, το Σάντμπερι Βάλεϊ (Sudbury Valley School), ξεκίνησε να λειτουργεί το 1968 στη Μασαχουσέτη των Η.Π.Α., ως «κανονικό» σχολείο. Δίχως συγκεκριμένη διδακτέα ύλη ή υποχρεωτικό πρόγραμμα μάθησης, βαθμολόγηση ή άλλου είδους δομές που συναντά κανείς συνήθως στα σχολεία, το Σάντμπερι Βάλεϊ έγινε ακόμη μία ριζοσπαστική επιλογή. Παραδείγματα κι άλλων δημοσίων δημοκρατικών σχολείων υπάρχουν στο Ισραήλ και στη Βραζιλία. Τους ρωτάω ποια είναι τα σημαντικότερα σημεία με τα οποία διαφωνούν σε σχέση με το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα.
Δεν τίθεται θέμα διαφωνίας σε κάτι, λένε κατηγορηματικά. «Η πρότασή μας αφορά το να πάμε τα εκπαιδευτικά πράγματα ένα βήμα παραπέρα. Δεν μπορεί η κοινωνία να αλλάζει και το σχολείο να μένει πίσω. Από το κτιριακό κομμάτι ως το αναλυτικό πρόγραμμα και από τα βιβλία ως τις εισαγωγικές εξετάσεις, το σημερινό ελληνικό σχολείο μπορεί να βελτιωθεί, κανείς δεν το αρνείται.
Στο πλαίσιο αυτής της βελτίωσης τοποθετούμαστε. Στην αναγνώριση των ανήλικων ως ισότιμα μέλη της σχολικής κοινότητας και του δικαιώματός τους να έχουν λόγο στα θέματα που τα αφορούν». Αυτή τη στιγμή, λειτουργούν περίπου 1.000 σχολεία που αυτοαποκαλούνται δημοκρατικά σε όλο τον κόσμο. Μου εξηγούν πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα, αν τα σχολεία ήταν πιο ανθρώπινα στοχεύοντας πρώτα στη μάθηση και μετά στη γνώση. Όλα γυρνάνε γύρω από τον σεβασμό στην άποψη του μαθητή και τον χαρακτήρα του. Να μάθουν τα παιδιά να εκφράζουν τα «θέλω» τους και να αποφασίζουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Η τεράστια ύλη που καλύπτεται στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα περιορίζει τα παιδιά αλλά και τους εκπαιδευτικούς από το να είναι δημιουργικοί. Η δημοκρατική παιδεία μοιάζει να ξαναθέτει το ερώτημα: τι θεωρούμε σημαντικό να μαθαίνει το παιδί στο σχολείο και πώς. «Όλοι μαθαίνουμε όταν μας ενδιαφέρει κάτι. Συχνά συμπεριφερόμαστε στα παιδιά σαν να είναι άβουλα πλάσματα χωρίς ενδιαφέροντα, φαντασία και δίψα για γνώσεις.
Ποιοι; Τα παιδιά! Από την δεκαετία του 40, μας λένε ψυχολόγοι και ερευνητές όπως ο Harry Harlow πως το μεγαλύτερο κίνητρο για την εκμάθηση είναι η ίδια η χαρά της ανακάλυψης. »Τα παιδιά είναι περίεργα, θέλουν να μάθουν!
Γιατί το ένα, πώς το άλλο; Με ενθουσιασμό παρουσιάζουν κάτι, όταν το ερεύνησαν μόνα τους και εξηγούν τι ανακάλυψαν, με χαρά και υπερηφάνεια μοιράζονται τα επιτεύγματά τους με τον περίγυρό τους. »Τα παιδιά του σήμερα θα χρειαστεί να ζήσουν σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο από αυτόν που γνωρίζουμε, έναν κόσμο πέρα από τα όρια της παραδοσιακής εκπαίδευσης. Στιγμιότυπο από το Πανευρωπαϊκό Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη Δημοκρατική Παιδεία που διοργανώθηκε το καλοκαίρι στην Κρήτη. »Χρειάζονται ένα περιβάλλον που θα τα βοηθήσει να αναπτυχθούν στα ψηφιακά μέσα, στην κοινωνική, πολιτιστική και συναισθηματική ευφυΐα, στην αυτογνωσία και στην έννοια του σκοπού τους. »Οι μαθητές και οι μαθήτριες δεν χρειάζονται ενδυνάμωση. Χρειάζονται ελευθερία να είναι ο υπέροχος εαυτός τους. »Το καθεστώς καταναγκασμού στη μάθηση αποδυναμώνει τους μαθητές, μειώνοντας τη φυσική ώθηση προς την έρευνα. Η μη συμπεριληπτική τακτική που συνήθως ακολουθείται σχετικά με τον σεβασμό στις ιδιαιτερότητες και στα ειδικά ενδιαφέροντα, στις κλίσεις και στην προσωπικότητα των παιδιών, επίσης.
Τα παιδιά του σήμερα θα χρειαστεί να ζήσουν σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο από αυτόν που γνωρίζουμε, έναν κόσμο πέρα από τα όρια της παραδοσιακής εκπαίδευσης. »Όπως ένας υπάλληλος μπορεί να χάσει κάθε ίχνος παραγωγικότητας αν νιώθει καταπιεσμένος στην δουλειά του, το ίδιο ακριβώς γίνεται και με τα παιδιά» λέει η Ηλέκτρα Κουτσιβίτη, μέλος του EUDEC αλλά και μαμά, εκπαιδευτικός και κοινωνική επιχειρηματίας που ζει και εργάζεται στη Σκιάθο.
Παρά το δεδομένο κρατικό εκπαιδευτικό πρότυπο, σήμερα ένας μικρός αριθμός ελληνικών δημοσίων σχολείων καταφέρνουν να συμπεριλάβουν ορισμένες από τις αρχές αυτές στην καθημερινή σχολική ζωή. Ένα λαμπρό παράδειγμα υπήρξε το «Σχολείο της Φύσης και των Χρωμάτων» στην Κρήτη. Πρόκειται για ένα δημόσιο 4θεσιο δημοτικό σχολείο στον Φουρφουρά, στο ορεινό Ρέθυμνο. Λειτουργεί με το ίδιο ακριβώς καθεστώς που λειτουργούν όλα τα υπόλοιπα δημοτικά της χώρας, με το ίδιο αναλυτικό πρόγραμμα, ωράριο, διαδικασία πρόσληψης δασκάλων κ.λπ.
Χωρίς να γίνεται καμία έκπτωση (το αντίθετο μάλιστα), στήθηκε πριν από επτά χρόνια από οραματιστές, εμπνευσμένους νέους δασκάλους που δεν φοβήθηκαν τον πειραματισμό. Μαζί με τους μαθητές, τους γονείς και την τοπική κοινωνία κατάφεραν να κάνουν ένα σχεδόν εγκαταλειμμένο σχολείο παγκόσμιο πρότυπο μέσα σε τρία χρόνια.
Έβγαλαν τα παιδιά από τις αίθουσες, τα άφησαν να αυτοκατευθύνουν τη μάθησή τους με βιωματικό τρόπο, ενέπλεξαν το σχολείο με την τοπική κοινωνία, άνοιξαν το παράθυρο της επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο μέσω της τεχνολογίας και άφησαν τα παιδιά να πρωταγωνιστούν σε όλο αυτό. Αυτά έως το 2016, οπότε και έληξε η «θητεία» τους εκεί.
..
